Hoàn thiện quy định của pháp luật về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo lãnh thổ và quyền lựa chọn Tòa án của đương sự

         BLTTDS có quy định về thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ và thẩm quyền của Tòa án theo sự lựa chọn của đương sự, cụ thể nhất tại Điều 35 và Điều 36. Những quy định này đã tạo điều kiện thuận lợi để Tòa án giải quyết các vụ việc dân sự, chất lượng giải quyết các vụ việc dân sự cũng được nâng lên đáng kể, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ quyền lợi ích hợp của chủ thể tham gia vào quan hệ pháp luật tố tụng dân sự. Tuy nhiên vẫn chưa bao quát hoặc dự trù hết được các tình huống xảy, tạo nên những vướng mắc, bất cập trong việc áp dụng các quy định của BLTTDS vào thực tiễn trong thời gian qua. Để góp phần hoàn thiện quy định BLTTDS phù hợp với thực tiễn giải quyết các vụ án dân sự nhóm em xin nêu lên một số vướng mắc, bất cập và kiến nghị hoàn thiện một số quy định của BLTTDS:

            Thứ nhất: Vấn đề xác định thẩm quyền của Tòa án về các tranh chấp liên quan đến bất động sản.

            Điểm c khoản 1 Điều 35 BLTTD có quy định:“Toà án nơi có bất động sản có thẩm quyền giải quyết những tranh chấp về bất động sản” và được giải thích tại khoản 3 Điều 8 Nghị định số 03/2012/NQ-HĐTP như sau: “Đối với tranh chấp về bất động sản quy định tại điểm c khoản 1 Điều 35 của BLTTDS thì chỉ có Tòa án nơi có bất động sản mới có thẩm quyền giải quyết”. Tuy nhiên, việc xác định như thế nào là tranh chấp về bất động sản chưa được giải thích rõ và như vậy trên thực tế sẽ có hai cách hiểu, hai cách  kiến khác nhau: Thứ nhất, tất cả tranh chấp có liên quan đến bất động sản đều thuộc thẩm quyền của Tòa án nơi có bất động sản; thứ hai, tranh chấp có đối tượng chính là bất động sản mới thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nơi có bất động sản.

Như vậy, vẫn chưa có sự thống nhất trong xác định thế nào là tranh chấp về bất động sản có thể dẫn tới nhiều khó khăn, rắc rối trong việc xác định đối tượng cũng như thẩm quyền giải quyết của Tòa án trong trường hợp này.

Kiến nghị: Để khắc phục vướng mắc này, nhóm em xin kiến nghị sửa đổi điểm c khoản 1 điều 35: “Đối tượng tranh chấp là bất động sản thì chỉ Tòa án nơi có bất động sản có thẩm quyền giải quyết”. 

Thứ hai: Về thẩm quyền theo lựa chọn của nguyên đơn, người yêu cầu: Theo điểm a khoản 1 Điều 36 BLTTDS thì nếu không biết nơi cư trú, làm việc, trụ sở của bị đơn thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án “nơi bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở cuối cùng” giải quyết. Tuy nhiên, chưa có hướng dẫn việc xác định nơi cư trú cuối cùng như thế nào và trường hợp nào xác định là “không biết nơi cư trú, làm việc, trụ sở của bị đơn” nên gây khó khăn cho việc áp dụng trong thực tiễn.

Vì vậy, cần quy định rõ việc “nơi bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở cuối cùng” và “không biết nơi cư trú, làm việc, trụ sở của bị đơn” để áp dụng thống nhất.

Thứ ba: Các quy định về quyền lựa chọn Tòa án theo quy định của BLTTDS chưa thực sự hợp lý.

Pháp luật tố tụng dân sự của đa số các nước đều cho phép các bên có quyền thỏa thuận Tòa án giải quyết tranh chấp dân sự theo nguyên tắc tôn trọng sự thỏa thuận. Tuy nhiên BLTTDS Việt Nam lại hạn chế quyền của đương sự trong việc thỏa thuận về Tòa án có thẩm quyền giải quyết trong phạm vi các tòa án nơi cư trú, làm việc hoặc có trụ sở của nguyên đơn (điểm b khoản 1 Điều 35 BLTTDS) mà chưa quy định mở rộng quyền này đối với các Tòa án khác như Tòa án nơi các bên thực hiện hợp đồng, nơi 1 bên có chi nhánh hoặc nơi có tài sản….Ngoài ra, pháp luật hiện hành không có những quy định về giá trị pháp lý của thỏa thuận giữa các đương sự về việc lựa chọn Tòa án đã dẫn tới những bất cập trong thực tiễn áp dụng. Thực tiễn giải quyết tranh chấp nảy sinh trường hợp khi ký kết hợp đồng các bên đã thỏa thuận lựa chọn Tòa án thích hợp để giải quyết tranh chấp nhưng khi tranh chấp xảy ra việc lựa chọn Tòa án này lại không được pháp luật ghi nhận, liệu đó có phải không tôn trọng, vi phạm sự thỏa thuận (điều quan trọng, bản chất của dân sự).

Kiến nghị: Sửa đổi điểm b khoản 1 Điều 35, mở rộng thêm quyền lựa chọn của các đương sự đối với các Tòa án khác như Tòa án nơi các bên thực hiện hợp đồng, nơi một bên có chi nhánh hoặc nơi có tài sản: “Các đương sự có quyền tự thỏa thuận với nhau bằng văn bản yêu cầu Tòa án nơi cư trú, làm việc của nguyên đơn, nếu nguyên đơn là cá nhân hoặc nơi có trụ sở của nguyên đơn, nếu nguyên đơn là cơ quan, tổ chức, nơi các bên thực hiện hợp đồng, nơi 1 bên có chi nhánh hoặc nơi có tài sản giải quyết những tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động quy định tại các điều 25,27,29 và 31 của Bộ luật này”.