SỰ CẦN THIẾT PHẢI BẢO ĐẢM PHÁP LÝ ĐỐI VỚI SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG TRONG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG

Về công tác Bảo vệ môi trường (BVMT) trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Chỉ thị số 36/CT-TƯ ngày 25/6/1998 của Bộ Chính trị và nghị quyết số 41/NQ-TƯ ngày 15/11/2004 của Bộ Chính trị đều khẳng định vai trò và sức mạnh của cộng đồng trong hoạt động BVMT. Tuy nhiên để cộng đồng có thể thực hiện được nhiệm vụ cấp bách này, nhà nước phải có những bảo đảm pháp lý phù hợp và hiệu quả. Bởi lẽ:

Thứ nhất, bởi nếu nhà nước chỉ dừng lại ở việc thừa nhận quyền con người, quyền công dân trong hiến pháp và pháp luật mà thiếu đi những đảm bảo, trong đó có bảo đảm pháp lý để thực hiện nó thì những quyền này mới chỉ tồn tại ở dạng tiềm năng. Bởi "bảo đảm pháp lý có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và mang tính chất quyết định, là cốt lõi, là sự thể chế hóa các bảo đảm chính trị, kinh tế, xã hội, tổ chức thành các chuẩn mực có tính bắt buộc mà nhà nước, các CQNN và xã hội phải thực hiện để bảo đảm quyền con người, quyền công dân". Do vậy trong lĩnh vực môi trường, dù Hiến pháp 2013 ghi nhận "mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ BVMT" nhưng nếu không có cơ chế pháp lý đảm bảo thì chúng cũng khó hoặc không thể thực hiện trên thực tế.

     Thứ hai, căn cứ vào nội dung của bảo đảm pháp lý nói trên, bảo đảm pháp lý một phần chính là quy định của pháp luật. Do vậy biện pháp bảo đảm pháp lý cũng mang đầy đủ tính chất của pháp luật nói chung: tính chất khuôn mẫu, tính bắt buộc thực hiện và tính cưỡng chế. Bởi thế trong hoạt động BVMT bảo đảm pháp lý chính là cơ sở, là chuẩn mực để căn cứ vào đó, cộng đồng có thể rõ những quyền, nghĩa vụ của mình; giới hạn quyền; các biện pháp thực hiện và bảo vệ quyền… Không chỉ thế, biện pháp bảo đảm pháp lý còn bao gồm cả hệ tư tưởng chính trị, văn hóa pháp lý, hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật, giải thích, áp dụng pháp luật. Đây chính là cơ sở để việc BVMT của cộng đồng trở thành ý thức BMVT, thói quen BVMT và cao hơn là văn hóa BVMT- hình thức cao nhất để việc BVMT được thực hiện hiệu quả trên thực tế.

Như vậy trong giai đoạn hiện nay, khi quyền con người đối với môi trường đã được ghi nhận tại Hiến pháp 2013; đồng thời Luật BVMT 2014 cùng một loạt các văn bản hướng dẫn thi hành được quy định theo hướng mở rộng hơn quyền và nghĩa vụ của xã hội dân sự đối với môi trường, thì việc nghiên cứu bảo đảm pháp lý đối với sự tham gia của cộng đồng trong BVMT trở thành nhu cầu bức thiết.

 KIM NGÂN